اشکال مختلف و مشتقات ویتامین C در محصولات آرایشی-بهداشتی

مقدمه و بیان مسئله

اسید اسکوربیک  که به‌عنوان ویتامین C نیز شناخته می‌شود، به‌سبب خواص آنتی‌اکسیدانی قوی، نقش قابل توجّه در سنتز کلاژن و توانایی‌اش در روشن کردن پوست، مادّه‌ای کلیدی در محصولات آرایشی-بهداشتی و مراقبت از پوست به‌شمار می‌رود. با این وجود، اسید اسکوربیک خالص به‌شدّت ناپایدار است و اثربخشی آن با قرار گرفتن در معرض نور، هوا و آب مختل می‌شود. برای مرتفع کردن این مشکل، انواع مختلفی از مشتقات ویتامین C  سنتز شده و توسعه یافته‌اند تا ضمن افزایش پایداری، خواص مطلوب آن را نیز حفظ کنند. در این مقاله به بررسی نقش ویتامین C در محصولات آرایشی-بهداشتی ومراقبت فردی و هم‌چنین انواع مشتقات  پایدار آن و کاربردهای هریک می‌پردازیم.

کاربردهای اصلی ویتامین سی در محصولات آرایشی-بهداشتی

• خواص آنتی‌اکسیدانی: یکی از اصلی‌ترین خواص ویتایمین سی، خاصیت آنتی اکسیدانی آن است. ویتامین C رادیکال‌های آزاد تولید شده به‌وسیلۀ پرتوهای فرابنفش یا سایر آلودگی‌های محیطی را خنثی و بدین ترتیب از پیری زودرس پوست جلوگیری می‌کند.
• سنتز کلاژن: این ویتامین نقش حیاتی در واکنش‌های آنزیمی لازم برای تولید کلاژن ایفا می‌کند. در نتیجۀ این امر، استفاده از ویتامین سی منجر به بهبود الاستیسیته (خواص کشسانی و انعطاف) پوست و کاهش چین و چروک‌ها می‌شود.
• روشن‌کنندگی پوست: ویتامین C آنزیم تیروزیناز را که در تولید ملانین نقش دارد، مهار می‌کند و بدین ترتیب هایپرپیگمنتاسیون را کاهش داده و رنگ پوست را روشن‌تر و یک‌دست‌تر می‌سازد.
• التیام زخم: این ویتامین حیاتی با کمک به فرآیندهای ترمیم سلولی، به بهبودی سریع‌تر زخم‌های آکنه و سایر زخم‌های پوستی کمک می‌کند.

انواع فرم‌ها و مشتقات ویتامین C

1- آسکوربیک اسید یا l-آسکوربیک اسید (فُرم خاصل ویتامین سی)

ویژگی‌ها: با توجّه به این‌که فُرم خالص ویتامین سی است، بیشترین بازدهیِ عملکردی را دارد. امّا به‌شدّت ناپایدار است.

پایداری: در معرض نور، هوا و یا pH بالا به‌سرعت اکسید و یا تخریب می‌شود.

کاربردها:

• ساختارهای پایه روغنی و یا پودری
• سرم‌ها و کرم‌هایی که در بسته‌بندی غیر شفاف و فاقد هوا ارائه می‌شوند.
• فرمولاسیون‌های انهیدریدی

pH کابردی: بیشترین جذب آن در pH کمتر از 3.5 روی می‌دهد.

محدودیت‌ها:

• ناپایداری شدید در فرمولاسیون‌های پایه آب.
• اکسید شدن در معرض نور و هوا.
• زمان نگهداری کوتاه.
• حساسیت‌زایی پوستی.

2- سدیم آسکوربیل فسفات (SAP)

ویژگی‌ها: مشتقی از ویتامین C است که در آب محلول است و نسبت به آسکوربیک اسید خالص، پایدارتر است. SAP ترکیبی ملایم و سازگار با پوست به‌شمار می‌رود.

پایداری: در محلول‌های آبی و در محدودۀ pH بالاتری نسبت به فُرم خالص، پایدار است (pH بین 6 تا 7).

کاربردها: باتوجّه به ماهیت ملایمش، در محصولات ضدآکنه و همین‌طور فرمولاسیون‌های مخصوص پوست‌های حساس به‌کار گرفته می‌شود.

مزایای کلیدی: از خواص مهم این مشتقِ ویتامین سی این است که بلافاصله پس از جذب در سطح پوست، به خود اسکوربیک اسید تبدیل می‌شود و مزایای آنتی‌اکسیدانی آن را برای پوست فراهم می‌آورد.

3- منیزیم آسکوربیل فسفات (MAP)

خواص: این ترکیب نیز یکی از مشتقات محلول در آب و پایدار ویتامین C است.

پایداری: در محدودۀ pH خنثی پایدار است.

کاربردها: به‌طور معمول در مرطوب‌کننده‌ها و کرم‌های روشن‌کنندۀ مخصوص پوست‌های حساس به‌کار گرفته می‌شود.

مزایای اصلی: مهم‌ترین مزیت استفاده از منیزیم آسکوربیل اسید، خاصیت مرطوب‌کنندگی و همین‌طور اثربخشی آن در کاهش هایپرپیگمنتاسیون است.

4- آسکوربین گلوکوزاید

ویژگی‌ها: این ترکیب مشتق آلیِ ویتامین سی سنتزشده بر اساس ساختار شکر است.

پایداری: هم در فرمولاسیون‌های پایه آب و هم در فرمولاسیون‌های انیدریدی به‌شدّت پایدار است.

کاربردها: سرم‌ها و کرم‌های روشن‌کننده و ضد پیری.

مزایای اصلی: پس از جذب، به‌سادگی به آسکوربیک اسید تجزیه می‌شود.

5- تتراهگزیل‌دسیل آسکوربات (THD آسکوربات)

ویژگی‌ها: این ترکیب، مشتقی از ویتامین C است که در لیپید محلول است و تا عمق زیادی به پوست نفوذ می‌کند.

پایداری: حتّی در حضور نور و هوا نیز به‌شدّت پایدار است.

کاربردها: به‌طور گسترده در محصولات روشن‌کننده و ضدّپیری به‌کار گرفته می‌شود.

مزایای اصلی: سنتز کلاژن و روشن‌کنندگی پوست را با تأثیر بیشتری از سایر فرم‌ها و مشتقات ویتامین سی انجام می‌دهد.

6-  اتیل آسکوربیک اسید یا 3-O-اتیل‌آسکوربیک‌اسید

ویژگی‌ها: ترکیبی است که هم در آب و هم در روغن به‌خوبی حل می‌شود و پایدار است. این ماده اثربخشی و نفوذ متوسّطی دارد

پایداری: در فرمولاسیون‌های مختلف و در محدودۀ pH وسیع، پایداری نسبتاً مناسبی دارد.

کاربردها: عموماً در تونرها و سرم‌های ضدّ هایپرپیگمنتاسیون و روشن‌کننده به‌کار گرفته می‌شود.

مزایای اصلی: خواص آنتی‌اکسیدانی و روشن‌کنندگی را به‌طور توأمان فراهم می‌آورد.

7- آسکوربیل پالمیتات

ویژگی‌ها: مشتقّ محلول در چربی است که در فرمولاسیون‌های پایه روغنی به‌کار گرفته می‌شود.

پایداری: از آسکوربیک اسید خالص پایدارتر است امّا اثربخشی کمتری دارد.

کاربردها: به‌دلیل خاصیّت آنتی‌اکسیدانی خود، عموماً در کرم‌های ضدّآفتاب، مرطوب‌کننده‌ها و همین‌طور انواع رژ لب به‌کار گرفته می‌شود.

مزایای اصلی: از آسیب‌های ناشی از اکسیدشدن در فرمولاسیون‌های پایۀ روغنی جلوگیری می‌کند.

8- فرم‌های لیپوزومال

فرم لیپوزومال ویتامین  C که عموماً محلول در آب است، ساختار کپسوله‌ای است که برای بهبود پایداری، جذب و زیست‌سازگاری ویتامین C طراحی شده است. در این فرم، مولکول‌های ویتامین C درون ساختارهای کوچک و گردی به نام لیپوزوم‌ها محصور می‌شوند. لیپوزوم‌ها از فسفولیپیدها (مولکول‌های چربی که غشای سلولی را تشکیل می‌دهند) ساخته شده‌اند.

مزایای استفاده از فرم لیپوزومال

• پایداری بالاتر
• نفوذپذیری بهتر به پوست: لیپوزوم‌ها می‌توانند با لایه چربی پوست ادغام شوند و اجازه دهند ویتامین C به عمق اپیدرم و درم نفوذ کند.
• کاهش تحریک‌پذیری: محصورسازی ویتامین C، پتانسیل آن را برای تحریک پوست‌های حساس کاهش می‌دهد.
• دارورسانی هدفمند: لیپوزوم‌ها می‌توانند ویتامین C را مستقیماً به سلول‌ها منتقل کنند و از این طریق استفاده مؤثر از ماده موثّره را تضمین کنند.

مزایا نسبت به اشکال سنتی

• در این نوع از ویتامینC ، اکتیو مورد نظر یعنی آسکوربیک اسید به شکل تدریجی‌ و مدام آزاد می‌شود. این امر بر تأثیرگذاری ویتامین C، اثر قابل توجّهی دارد.
• دارورسانی هدفمند نوع لیپوزومال سبب می‌شود که اکتیو مورد نظر بدون هدررفت در اثر عوامی چون اکسید شدن، به سلول‌های مورد نظر برسد.

فرم‌های لیپوزومال، با این‌که عملکرد بسیار مناسبی از خود ارائه می‌دهند، عموماً گران‌تر از سایر مشتقات ویتامین C به‌شمار می‌روند.

 

در هر کدام از محصولات آرایشی بهداشتی، استفاده از کدام یک از مشتقات اشاره‌شده متداول است؟

سرم‌ها

• در مورد درمان‌های تخصصی‌ که به‌وسیلۀ متخصّصین پوستی انجام می‌پذیرد، فرم اصلی یا خالص ویتامین C (L-آسکوربیک اسید) قابل استفاده است.
• در کاربردهای روزانه، عموماً از فرم‌های SAP یا MAP یا فرم‌های لیپوزومال استفاده می‌شود.
• در فرمولاسیون‌های لاکچری‌تر (!) از THD نیز استفاده می‌شود.

مرطوب‌کننده‌‎ها

• در کاربردهای روزانه از SAP و MAP یا فرم‌های لیپوزومال استفاده می‌شود.
• در فرمولاسیون‌های پایه‌روغنی از THD استفاده می‌شود.
• در برخی از فرمولاسیون‌های پایه‌روغنی سبک از آسکوربیل پالمیتات بهره گرفته می‌شود.

ضدّآفتاب‌ها

• از SAP برای پایداری نوری بیشتر استفاده می‌شود.
• در فرمولاسیون‌های پایه‌روغنی از THD استفاده می‌شود.
• در فرمولاسیون‌هایی با ساختارهای پیچیدۀ توأمان روغنی و آبی، از اتیل آسکوربیک اسید استفاده می‌شود.

کرم‌های دور چشم

• عموماً از THD آسکوربات و آسکوربیل گلوکوزاید و یا فرم‌های لیپوزومال برای کاهش خطوط ریز و سیاهی دور چشم استفاده می‌شود.
• محصولات صورت و بدن
• بسته به فرمولاسیون و ادعای مورد نظر، مشتقات مخلفت ویتامین C به‌کار گرفته می‌شوند.

شوینده‌ها

در شمار اندکی از شوینده‌ها، از آسکوربیل گلوکوزاید برای خواص ضدّاکسیدانی و افزایش طول عمر محصول استفاده می‌شود.

محصولات درمانی

• عموماً در کاربردهای تخصصی که به‌وسیلۀ متخصصین پوست انجام می‌گیرد، از فرم اصلی (L-آسکوربیک اسید) استفاده می‌شود.
• SAP  در محصولا ضد آکنه، کاربرد زیادی دارد.
• در محصولات روشن‌کننده، MAP بیشترین استفاده را دارد.
• فرم لیپوزومال نیز، در محصولات مختلف درمانی به‌کار گرفته می‌شود.

نکاتی که باید در فرموله کردن هریک از مشتقات در نظر بگیرید

در نظر گرفتن pH بهینه

pH بهینۀ استفاده از مشتقات مختلف ویتامین C عبارت است از:

• L-AA: pH 2.0-3.5
• SAP & MAP: pH 6.0-7.0
• مشتقات محلول در روغن: مستقل از pH

افزایش پایداری

نکات زیر را برای افزایش پایداری فرمولاسیون، هنگام استفاده از هریک از مشتفات ویتامین C در نظر داشته باشید:

• استفاده از ترکیبات آنتی‌اکسیدان مانند ویتامین E یا فرولیک اسید.
• طراحی بسته‌بندی بدون هوا.
• بسته‌بندی و نگهداری در ظروف تاریک یا مات.
• کاهش میزان آب در فرمولاسیون.
• در برخی از موارد خاص، گاهی می‌توان میکروکپسوله‌کردن را نیز در نظر داشت.

غلظت بهینه

استفادۀ بیش از حد از ویتامین سی عموماً منجر به حساسیت‌زایی، خارش و قرمزی پوست می‌شود. غلظت رایج مشتفات مختلف ویتامین سی در محصولات پوستی عبارت‌اند از:

• SAP: 0.5-5%
• آسکوربیک اسید: 10 تا 20 درصد
• MAP: 1-10%
• آسکوربیل پالمیتات: 0.1-1%
• THD: 0.5-5%
• اتیل آسکوربیک اسید: 1-3%

ملاحظات سازگاری

از استفادۀ همزمان ویتامین C با ترکیبات زیر اجتناب کنید:

• نیاسینامید( هنگام استفاده از L-AA)
• پپتیدهای مسی
• مواد با pH بالا و فرمولاسیون‌های قلیایی

ویتامین C با مواد زیر سازگار است:

• اسید هیالورونیک
• پپتیدها (به جز پپتیدهای مسی)
• سایر آنتی‌اکسیدان‌ها

جمع‌بندی

در این مقاله تلاش شد که تا حد امکان، کاربردهای اشکال و مشتقات مختلف ویتامین سی بررسی شود. ویتامین C ماده‌ای کلیدی در صنعت آرایشی- بهداشتی است که اشکال و مشتقات متعدد آن مزایای متقاوتی را برای مشکلات مختلف پوستی ارائه می‌دهند. باوجود‌ این‌که، اسید آسکوربیک خالص موثرترین و قوی‌ترین فرم ویتامین سی است، به‌شدّت ناپایدار است. این امر موجب توسعۀ انواع مختلفی از مشتقات ویتامین C  شده‌است که نیازهای مختلف فرمولاسیون و انواع پوست را برآورده می‌کنند. چنان‌چه به تفصیل بررسی شد، انتخاب فرم مورد نظر ویتامین  سی بستگی به پایداری مورد نظر، اثربخشی و مقتضیات هر فرمولاسیون دارد.