هیالورونیک اسید

پیش‌گفتار

هیالورونیک‌ اسید یک گلیکوزآمینوگلیکان آنیونی بدون سولفات است که در بافت‌های همبند، اپیتلیال و عصبی یافت می‌شود. کارل مایر و جان پالمر گلیکوزآمینوگلیکان را از چشم گاو به‌دست آوردند و آن را هیالورونیک‌اسید نامیدند. هیالورونیک‌اسید در بسیاری از فرایندهای فیزیولوژیکی حیاتی دخیل است که ازجمله آن می‌توان به ترمیم زخم، بازسازی بافت و روانکاری مفاصل اشاره کرد.

هیالورونیک‌اسید خواص ضد التهابی، مرطوب‌کنندگی و ویسکوالاستیک از خود نشان می‌دهد و همچنین از خواصی برخوردار است که برای کاربردهای بالینی سودمند است. علاوه بر این در سیستم‌های دارورسانی برای درمان سرطان، بیماری‌های چشمی و مفصلی نیز از هیالورونیک‌اسید استفاده می‌شود. به‌علت قابلیت هیالورونیک‌اسید در به حداقل رساندن چروک‌های پوست که از کاهش هیالورونیک‌اسید موجود در بدن پدید آمده‌اند، مصرف آن در سال‌های اخیر در زمینه تزریق زیبایی رایج شده است. 

محلول هیالورونیک اسید

نام‌های دیگر

برای اشاره به هیالورونیک‌اسید معمولا از حروف اختصاری HA استفاده می‌شود. نام آیوپاک این ماده بدین صورت است: (1→4)-(2-Acetamido-2-deoxy-D-gluco)-(1→3)-D-glucuronoglycan. از این ماده با نام‌های هیالورونان و هیالورونات نیز یاد می‌شود.

فرمول شیمیایی

هیالورونیک اسید با فرم بستۀ (C₁₄H₂₁NO₁₁)_n  نگاشته می‌شود. در این رابطه، هرچه n بیشتر باشد، جرم مولکولی هیالورونیک اسید بیشتر خواهد بود و متعاقباً خواص آن نیز تغییر پیدا می‌کند.

ساختار شیمیایی هیالورونیک اسید

توضیحات عمومی

هیالورونیک‌اسید یک موکوپلی‌ساکارید اسیدی کاملا شفاف، غیر چسبنده، قابل حل در آب و بدون چربی است که به‌طور طبیعی در پوست وجود دارد و بیشترین تراکم آن در لایه درم و ماتریکس خارج سلولی است. این ماده بی‌بو است و جرم ملکولی آن از چند صدهزار تا چند میلیون را شامل می‌شود.

کاربردها و بازارهای هدف

خواص قابل توجهی که هیالورونیک‌اسید نشان می‌دهد از قبیل زیست‌تخریب‌پذیری، زیست‌سازگاری و ویسکوالاستیسیته باعث شده که این ماده در زمینه‌های مختلف همچون صنایع غذایی، آرایشی و پزشکی کاربرد داشته باشد.

1- آرایشی-بهداشتی

هیالورونیک اسید به‌عنوان یکی از موثرترین مواد جاذب‌الرطوبه و مرطوب‌کننده در محصولات آرایشی و مراقبت از پوست شناخته می‌شود. این ترکیب طبیعی که به‌طور طبیعی در بدن انسان وجود دارد، به دلیل توانایی خارق‌العاده‌اش در جذب و نگهداری آب، به حفظ رطوبت پوست کمک می‌کند و آن را نرم، صاف و شاداب نگه می‌دارد. در کرم‌ها، سرم‌ها و ماسک‌های صورت، اسید هیالورونیک به بهبود خاصیت ارتجاعی پوست و کاهش چین‌وچروک کمک می‌کند و ظاهری جوان‌تر به پوست می‌بخشد.

علاوه بر این، اسید هیالورونیک به‌دلیل خاصیت ترمیم‌کنندگی‌اش، در محصولات مراقبت از مو نیز استفاده می‌شود. این ماده با تامین رطوبت، موها را نرم و براق کرده و از خشکی و شکنندگی آن‌ها جلوگیری می‌کند. همچنین در محصولات مانند کرم‌های ضدپیری، ژل‌های دور چشم و بالم‌های لب، نقش کلیدی در بهبود آبرسانی و کاهش علائم پیری دارد. اسید هیالورونیک به‌عنوان یک ماده ایمن و سازگار با انواع پوست، به یکی از اجزای اساسی فرمولاسیون محصولات مراقبت شخصی تبدیل شده است.

2- فیلر پوستی

تقریبا 50 درصد از هیالورونیک‌اسید در پوست انسان یافت می‌شود. اخیرا به‌علت استفاده از فیلرهای پوستی برپایه هیالورونیک‌اسید، علاقه قابل توجهی در زمینه جراحی زیبایی برای جوان‌سازی پوست و ازبین‌بردن چین‌وچروک ایجاد شده است. از مزایای این فیلرها می‌توان به ایجاد ظاهری جوان‌تر، افزایش حجم پوست و نرمی آن اشاره کرد.

3- مهندسی بافت

در مورد کاربردهای مهندسی بافت همچون تقویت بافت نرم، ترمیم زخم، ایمپلنت‌های داخل پوستی صورت و پوست مصنوعی، هیالورونیک‌اسید قابلیت‌های فوق‌العاده‌ای نشان داده است. به‌علت غلظت بالای هیالورونیک‌اسید در ماتریس خارج سلولی، خصوصا در بافت سیستم عصبی، از آن به‌عنوان پایه ساختار داربست‌های هیدروژلی استفاده می‌شود. 

4- درمان چشم

یکی از موارد کاربری هیالورونیک‌اسید، در اشک مصنوعی است که مخصوص افرادی است که دچار بیماری خشکی چشم هستند. هیالورونیک‌اسید به‌علت فراوانی گروه‌های هیدروکسیل، لایه اشکی را ضخیم و پایدار می‌کند و سطح چشم را روان می‌سازد علاوه بر این، باعث کاهش تبخیر از سطح چشم می‌شود که از علل بروز التهاب و آسیب سطح در بیماری خشکی چشم است.

5- ترمیم زخم

 هیالورونیک‌اسید در ترمیم زخم نیز نقش دارد و مولکول‌های بزرگ آن ساختار را تنظیم کرده و فضا را اشغال می‌کنند. قطعات کوچک از هیالورونیک‌اسید باعث مهاجرت سلولی می‌شوند و قطعات متوسط، بیان سیتوکین‌های التهابی را تحریک می‌کنند.

6- دارورسانی

اصطلاح دارورسانی به فناوری‌هایی گفته می‌شود که دارو را به داخل یا از طریق بافت انتقال می‌دهند. در این زمینه نیز از مشتقات هیالورونیک‌اسید به‌عنوان حامل دارو استفاده می‌شود که همین امر، موجب تقویت هدف‌گیری دارو، جذب پوستی و رهایش پایدار دارو می‌شود.

نکات مربوط به ایمنی، حفظ و نگهداری

اگر در استفاده از هیالورونیک‌اسید هم به‌صورت مکمل و هم به‌صورت تزریقی، مطابق دستورالعمل مصرف آن عمل شود، خطری ایجاد نمی‌شود. با این حال ممکن است مصرف این ماده موجب واکنش‌های آلرژیک شود، برای همین لازم است فرد قبل از مصرف، تست پوستی آلرژی را انجام دهد. افرادی که هیالورونیک‌اسید را ازطریق تزریق‌ دریافت می‌کنند ممکن است این عوارض جانبی را تجربه کنند که باید ظرف یک هفته برطرف شود: خارش، تورم، کبودی، قرمزی. علت این عوارض احتمالا مصرف هیالورونیک‌اسید نیست بلکه به فرایند تزریق مربوط می‌شود، پس لازم است که در عمل تزریق، احتیاط لازم صورت گیرد.

از آنجایی‌که به‌طور طبیعی هیالورونیک‌اسید در بدن تولید می‌شود، به‌ندرت موجب عوارض جانبی شدید یا واکنش‌های آلرژیک می‌شود. اما اشخاصی که سابقه واکنش‌های آلرژیک مانند آنافیلاکسی دارند، باید در استفاده از این ماده مراقب باشند. به‌طور کلی، توصیه می‌شود که افراد قبل از استفاده از این ماده با پزشک خود مشورت کنند، خصوصا اگر تحت درمان هستند یا از یک بیماری مزمن رنج می‌برند.

کاربرد پوستی هیالورونیک اسید

جمع‌بندی

مشاهده کردیم که هیالورونیک‌اسید یک ماده طبیعی است که به حفظ رطوبت در پوست و چشم‌ها کمک و مفاصل را روانکاری می‌کند. به‌علاوه در بسیاری از محصولات آرایشی و بهداشتی نیز یافت می‌شود. همچنین این ماده با کنترل التهاب و راهنمایی جریان خون به‌سمت بافت آسیب‌دیده، در ترمیم زخم نقشی اساسی برعهده دارد. با افزایش سن، سطح هیالورونیک‌اسید کاهش می‌یابد و این مسئله می‌تواند بسترساز بروز چین‌وچروک و بیماری‌هایی ازقبیل آرتروز شود.

پرسش‌های متداول