وبلاگ
شامپو بدون سولفات: ایمن یا بی‌اثر؟
فهرست مطالب
پیش‌گفتار
سولفات‌ها به‌عنوان اصلی‌ترین جزء شامپوها، برای دهه‌ها جزء ثابت فرمولاسیون شامپوها به‌شمار می‌رفت. اصلی‌ترین دلیل محبوبیّت سولفات‌ها توانایی این ترکیبات در ایجاد کف غلیظ و پاک کردن موثر آلودگی‌ها و چربی‌ها است. بااین‌حال در سالیان اخیر، نگرانی‌های عمومی در مورد اثرات بالقوۀ این مواد بر سلامت پوست و مو، رشد فزاینده‌ای داشته‌است. این نگرانی‌ها به ترویج استفاده از شامپو بدون سولفات انجامیده‌است و حتی برخی از افراد ترجیح می‌دهند از شامپوهای خانگی استفاده کنند. امّا آیا چنین باوری در مورد شامپوهای سولفاته موجّه‌اند؟ نوشتۀ حاضر به بررسی دقیق‌تر اثر سولفات‌ها بر پوست و مو و همین‌طور مزایا و معایب استفاده از این ترکیبات می‌پردازد.
قدرت پاک‌کنندگی سولفات‌ها
سولفات‌ها در ساختار شامپوها به‌عنوان عوامل فعّال سطح یا «سورفکتانت» به‌کار گرفته می‌شود. این ترکیبات، ساختاری دوگانه دارند که در نهایت به خواص پاک‌کنندگی آن‌ها منجر می‌شود. شکل زیر، ساختار کلّی سورفکتانت‌های مبتنی بر سولفات را نشان می‌دهد. مطابق با شکل، زنجیرۀ بلند آلکیلی این ترکیبات، بخش آب‌گریز مولکول به‌شمار می‌رود که با چربی‌ها بر‌هم‌کنش می‌کند و بخش سولفات ساختار، به‌عنوان گروه آب‌دوست، سبب حلّالیّت این ترکیبات در آب می‌شود.
ساختار کلّی سورفکتانت‌های مبتنی بر سولفات
چنان‌چه پیش‌تر ارائه شد، عملکرد اصلی سولفات‌ها در شامپو، پاک‌کنندگی است. استفاده از این ترکیبات به‌عنوان سورفکتانت از‌یک‌سو کشش سطحی آب را کاهش می‌دهد و ازسوی‌دیگر، به شامپوها این امکان را می‌دهد تا با روغن‌ها و آلودگی‌های روی پوست سر و ساقه مو مخلوط شود. این موضوع، امکان حذف رسوبات ناشی از محصولات حالت‌دهنده، آلاینده‌های محیطی و تولید طبیعی سبوم را فراهم می‌کند. مهم‌ترین سولفات‌های مصرفی در شامپوها عبارت‌اند از:
- سدیم لوریل سولفات یا SLS
- سدیم لوریل اتر سولفات (سدیم لورث سولفات) یا SLES
- آمونیوم لوریل سولفات یا ALS
- تریاتانولآمین لوریل سولفات یا TLS
در حقیقت در موضوع پاک‌کنندگی، سولفات‌ها در میان انواع سورفکتانت‌های مصرفی، مؤثّرترین به‌شمار می‌روند. این قدرت پاک‌کنندگی به‌ویژه برای افرادی که موهایی چرب دارند یا استفادۀ زیادی از محصولات حالت‌دهنده دارند، بسیار مفید است.
ساختار کلی سورفکتانت‌های سولفاته
آن‌روی سکّه: از بین بردن رطوبت و تحریک
علی‌‌رغم پاک‌کنندگی و کف‌زایی فوق‌العادۀ سولفات‌ها، ماهیت تهاجمی آن‌ها چالش‌هایی را برای مصرف‌کنندگان پدید آورده‌است. در حقیقت، خاصیّت پاک‌کنندگی قوی آن‌ها ممکن است نه تنها آلودگی و چربی، بلکه روغن‌های طبیعیِ ضروری را نیز از پوست سر و مو پاک کند. این روغن‌های طبیعی نقش اساسی در حفظ رطوبت مو و سلامت پوست سر دارند. ازاین‌روی، قدرت پاک‌کنندگی بیش از حد می‌تواند به خشکی، وز شدن و شکنندگی مو منجر شود.
افزون‌براین، سورفکتانت‌های دارای سولفات، به‌ویژه در افرادی که پوست حسّاسی دارند یا به بیماری‌های پوستی مانند اگزما یا درماتیت سبورئیک مبتلا هستند ممکن است به ایجاد یا تشدید حسّاسیّت، قرمز شدن و خارش پوست بیانجامد. برخی از پژوهش‌ها نشان می‌دهند که سولفات‌ها می‌توانند عملکرد سدّ محافظتی پوست را مختل کنند و به‌طور بالقوّه به آسیب‌های پوستی منجر شوند.
امّا آیا چنین گزاره‌هایی از منظر علمی معتبرند یا صرفاً پندارهای عمومی مصرف‌کنندگان به‌شمار می‌روند؟ حقیقت این است که مطالعات علمی، اثر سولفات‌ها را در آسیب به مو تأیید نمی‌کنند. درواقع، انتخاب میزان مناسب این ترکیبات در فرمولاسیون شامپو، از اثرات نام‌برده بر خشکی و آسیب مو ممانعت می‌کنند. با این‌حال در مورد حسّاسیّت‌های پوستی، یافته‌های علمی اثرات ناخوش‌آیند سولفات‌ها را بر افراد دارای حسّاسیّت تأیید می‌کنند.
چه کسانی باید از شامپو بدون سولفات استفاده کنند؟
تصمیم برای استفاده از شامپوی بدون سولفات، وابسته به ویژگی‌های فردی و مشخّصات پوست و مو است و ممکن است در افراد مختلف، متفاوت باشد. بااین‌حال به‌نظر می‌رسد شامپو بدون سولفات گزینۀ مناسبی برای گروه‌های زیر باشد:
- افراد با موهای خشک، رنگ‌شده یا آسیب‌دیده: سورفکتانت‌های سولفاته می‌توانند خشکی و آسیب را در موهای آسیب‌دیده تشدید کنند.
- افراد با موهای فر: موهای فر، ذاتاً تمایل بیشتری به خشکی دارند و ازاین‌روی حفظ رطوبت نیاز بیشتری دارند. شامپو بدون سولفات می‌تواند به حفظ حالت طبیعی فر مو کمک کند.
- افراد با پوست سر حساس: افرادی که پس از استفاده از شامپوهای حاوی سولفات، دچار خارش، قرمزی یا تحریک می‌شوند بهتر است ضمن استفاده از شامپوهای بدون سولفات، ظهور چنین علائمی را کاهش دهند.
همه را با یک چوب نزنید!
اگرچه ویژگی‌های مربوط به حسّاسیّت‌زایی در اغلب سورفکتانت‌های سولفاته مشترک است، بااین‌حال ترکیبات مختلف این خانواده از نظر حسّاسیّت‌زایی با یکدیگر متفاوت‌‌اند. در میان سورفکتانت‌های سولفاته، سدیم لوریل سولفات یا SLS بیش‌ترین حسّاسیّت پوستی را پدید می‌آورد. فرآیند اتوکسیله کردن و افزودن گروه‌های اتوکسی به ساختار، سبب ملایم‌تر شدن سورفکتانت‌ها می‌شود. بر همین اساس، سدیم لوریل اتر سولفات (سدیم لورث سولفات) یا SLES نسبت به SLS ملایم‌تر است و حسّاسیّت کمتری را بر می‌انگیزد.
ازسوی‌دیگر، استفاده از کاتیون‌هایی چون آمونیوم و تریاتانولآمین به‌جای سدیم، رفتار این ترکیبات را باز هم ملایم‌تر می‌سازد. براین مبنا، حسّاسیّت‌زایی ترکیبی مانند تریاتانولآمین لوریل اتر سولفات یا TLES بسیار کم‌تر از سایر همتایان خود است. چنین مواردی نشان می‌دهد که اطلاق واژۀ «حسّاسیّت‌زا» به کلّ خانوادۀ سورفکتانت‌های سولفاته، نادرست و غیرِدقیق است.
حکم نهایی: شایعه یا واقعیت؟
تاثیر سولفات‌ها بر سلامت مو و پوست سر، صرفاً باور نادرست ساده یا واقعیت مطلق نیست. سولفات‌ها پاک‌کنندگی موثری ارائه می‌دهند و اگرچه باور به خطرات سلامتی و خشکی‌زایی بیش از حدّ آن‌ها نادرست است امّا به طور بالقوه می‌توانند برای برخی از انواع مو و پوست سرهای حساس خشن شمرده شوند. مواد عنوان‌شده در این پژوهش را می‌توان به‌صورت زیر خلاصه کرد.
- سورفکتانت‌های سولفاته، پاک‌کننده‌های مؤثّری‌ند که به‌ویژه برای موهای چرب یا افرادی که از محصولات حالت‌دهندۀ زیادی استفاده می‌کنند، راه‌گشا هستند.
- این ترکیبات می‌توانند در برخی از موارد برای افرادی که پوست حسّاس و یا بیماری‌های پوستی دارند، مشکل‌زا باشند.
- پژوهش‌های علمی، باور به خشکی بیش از حدّ ناشی از سولفات‌ها را در صورت فرمولاسیون صحیح شامپو، رد می‌کنند.
- اگر موهای خشک، رنگ‌شده، کراتینه، فر یا پوست سر حسّاسّی دارید، گزینۀ استفاده از شامپو بدون سولفات را در نظر بگیرید.
- خانوادۀ سورفکتانت‌های سولفاته، اعضای مختلفی با درجات حسّاسیّت‌زایی متفاوت دارند. انتخاب اجزای درست در فرمولاسیون، از وقوع بسیاری از عوارضِ احتمالی پیش‌گیری می‌کند.
نظرات اخیر